06.09.2022
174
СОЦИОЛОГ КУТУБХОНАСИ Абу Али Ҳусайн ибн Абдуллоҳ ибн Сино
«Ёлғизликда инсон яшай олмаган бўлар эди. У муҳтожлик сезган ҳамма нарсага фақат жамият туфайли эришади»
Ибн Сино
Абу Али ибн Сино – ўрта осиёлик таниқли аллома олими, файласуф ва табиб, Шарқ Аристотелизмининг вакили. У Сомоний амирлари ва Далемий султонларининг сарой табиби бўлиб, бир қанча вақт Ҳамадонда вазирлик қилган. Ҳаммаси бўлиб у 29 фан соҳаларига ои 450 та асар ёзган, улардан фақат 274 таси бизгача етиб келган. Ўрта аср ислом дунёсининг энг машҳур ва нуфузли файласуф-олими.
Европа анъаналарида қадимги бу буюк шифокорнинг номи одатда "Авиценна"деб талаффуз қилинади. Авлодлар хотирасида боқийлик ҳуқуқини қўлга киритиш учун "Тиб қонунлари" китобига битта муаллифликнинг ўзи етарлидир. Даволашнинг асосий тамойилларини ўзида мужассам этган, касалликларнинг таснифи ва дори-дармонларга рецептлар берадиган беш жилдли китоб турли мамлакатлардаги бир неча авлод учун маълумот манбаига айланди, ёзилганидан бери минг йил ўтгач ҳам ўз аҳамиятини йўқотмади.
Ибн Сино ҳам ўзини математик, файласуф ва шоир сифатида намоён этиб, ўз ёрқин изини қолдирган асарлар сони ўттизтага етади.
Ўрта Осиё тараққийпарвар кучларининг вакили сифатида Ибн Сино мукаммал ижтимоий тартиб мавжуд бўлган, бекорчилик қораланган, судхўрлик тақиқланган, аҳоли ҳукмдорлар, ишлаб чиқарувчилар ва қўшинлардан иборат бўлган давлат тузилиши тарафдори бўлган.
Ибн Синонинг фикрига кўра, хавфсиз ҳаёт таъминланган ва илм-фан равнақига ғамхўрлик қилинган жойдагина давлат мукаммал ҳисобланади. Ибн Синонинг фикрича, давлатда ўзига белгиланган жойни эгалламайдиган бирорта одам бўлмаслиги керак. Ҳар бир инсон фойдали фаолият билан шуғулланиши керак. Фаробий сингари Ибн Сино ҳам жамият тараққиётининг муҳим шарти саналувчи тижорат алоқасига асосланган турли шаҳарларнинг бир-бирига яқин алоқада бўлишини зарур деб ҳисоблайди. “Инсон, - деб ёзади Ибн Сино, - шахсий эҳтиёжларининг мустақиллиги маъносида яккаланиб қолмайди, чунки уларни фақат инсониятнинг бошқа вакиллари билан мулоқотда қондира олади. Одамлар ўртасида ўрнатилган алмашинув ва ўзаро боғлиқлик жараёнларида ҳар бири бошқасини ҳар қандай ғамхўрликдан халос қилади, агар ҳамма ҳамма нарсани ўзи қилса, унинг елкасига жуда оғир ва деярли мумкин бўлмаган юк тушади. Натижада, одамлар ўртасида келишувлар зарур”.
Ибн Синонинг илғор фалсафий ва социологик қарашлари адолатсизликка қарши мафкуравий қурол эди. Мустабид жаҳолатдан фарқли ўлароқ, ўзининг Жасур илмий ва фалсафий асарлари билан яқин Шарқ халқларининг илмий фикрини илгари сурган ва Европа мамлакатларида фан ва фалсафа ривожига катта таъсир кўрсатган буюк мутафаккир, тараққиёт тарафдори Ибн Синонинг овози баралла янграмоқда.