Алишер Навоий – Шарқ дурдонаси

9 февраль – инсоният тарихидаги энг буюк шоирлардан бири, ўзбек ва жаҳон адабиёти классиги Алишер Навоий таваллуд топган кун. Шоир ижоди бутун дунёга машҳур, унинг асарлари кўплаб тилларга таржима қилинган, турли мамлакатлардаги кўчалар ва боғлар унинг номи билан аталган, шоир меросига ҳурмат ва Ўзбекистон билан дўстлик белгиси сифатида унга ёдгорликлар ўрнатилган. Алишер Навоий таваллудининг 582 йиллиги нафақат ўз ватанида, балки бутун дунёда кенг нишонланаётгани, буюк даҳо Навоийга бўлган ҳайратини яна бир бор тасдиқлаётган унинг ижодининг миллионлаб мухлислари қалбидан акс садо чиқаётгани бежизга эмас.

Атоқли давлат ва жамоат арбоби Алишер Навоийнинг буюк мероси нафақат ўзбек, балки жаҳон адабиёти, халқнинг миллий маданияти, адабий-эстетик дунёқарашининг ривожланиши тарихида алоҳида аҳамиятга эга. У ўзининг ўлмас асарларида гуманизмнинг юксак идеаллари ва умуминсоний қадриятларни тараннум этган. Навоий она тилининг улкан имкониятлари, бойлиги ва гўзаллигидан фойдаланиб, миллионлаб китобхонлар қалбидан муносиб ўрин эгаллади. Буюк классикнинг беназир ижоди замондошларга унинг маърифий ғояларини сақлаш ва оммалаштириш бўйича катта масъулият юклайди. Юзлаб йиллар ўтгач унинг асарлари нафақат долзарблигини йўқотмайди, балки бутун дунё адабиётшунослари ва тилшунослари учун бебаҳо қўлланма бўлиб хизмат қилишда давом этади.

Алишер Навоийнинг фаолияти даври шахси ўз замондошлари, дўстлари, ижодининг мухлислари ва шогирдларининг кенг доирасидан тарихан ажралмайдиган шоирлар шоҳи даврининг маданияти сифатида тавсифланади. Шоир ва олим, мусиқачи ва рассом, ўз даврининг энг маданиятли инсонларидан бири бўлган у ўзида илм-фан ва санъат, фалсафий назария ва ижтимоий амалиётни бирлаштирган эди.

Унинг асарларида ХV аср ижтимоий ҳаётининг турли жиҳатларига тааллуқли мавзулар кўтарилган. Аммо уларнинг катта қисми фалсафий (танлов, ахлоқ, бурч муаммолари) бўлиб, улар қанча вақт ўтмасин, доимо инсон олдида пайдо бўлаверади. Булар давлат бошқаруви, замонавий ҳаёт ва халқларнинг келажаги, ахлоқ, дин ва фан, таълим ва маданият масалалари.

Буюк шоир юксак ижодий қобилиятга ва улкан сўз  бойлигига эга эди. 2021 йилда Истамбулда бўлиб ўтган Туркий давлатлар ташкилоти (ТДТ) саммитида Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев Туркий кенгаш доирасида Алишер Навоий номидаги халқаро мукофотни таъсис этишни таклиф қилди. Давлатимиз раҳбарининг ушбу ташаббуси саммит иштирокчилари томонидан тўлиқ қўллаб-қувватлангани буюк аждодимизнинг бой маънавий мероси нафақат мамлакатимизда, балки бутун дунёда мавжудлигидан далолат беради. Туркий давлатлар ташкилоти номини олган Кенгаш ўзининг биринчи саммитини 2022 йил ноябр ойида Самарқандда ўтказди. Ушбу саммитда Самарқанд шаҳри “Туркий цивилизация пойтахти” деб эълон қилинди ва илк бор Алишер Навоий мукофоти топширилди.

Деярли барча шеърий асарларда олижаноблик, сахийлик, адолат, сабр-тоқат ва қийинчиликларга дош бериш қобилияти тараннум этилади. Душманлик, ҳасад, нафрат, ёвузлик, хасислик, очкўзлик, ёлғон ва бошқа салбий инсоний фазилатлар қораланади. Навоий комилликка интилишга, эзгу ишлар билан яшашга ундаган ҳолда, шундай таъкидлайди: инсонни ташқи кўриниши, бойлиги ёки миллати билан эмас, балки унинг хатти-ҳаракатига қараб баҳолаш керак. Шунинг учун унинг асарларида турли халқлар ва дин вакиллари куйланган.