ФУҚАРОЛАРНИНГ ЯНГИ ЙИЛ БАЙРАМИ КАЙФИЯТИ

“Ижтимоий фикр” Республика жамоатчилик фикрини ўрганиш маркази ўзбекистонликлар ўртасида 2025 йилни қандай нишонлашни режалаштираётгани ҳақида сўров ўтказди. Ушбу сўров нафақат имтиёзлар ва урф-одатларни ўрганиш воситаси, балки турли ёшдаги ва ижтимоий мавқега эга бўлган мамлакатнинг турли минтақалари аҳолиси яқинлашиб келаётган байрамлар муҳитини қандай ҳис қилишларини тушуниш усулига айланди.

Сўров натижалари шуни тасдиқлайдики, Ўзбекистонда Янги йил болаликдан севимли байрам, анъанавий оилавий қадриятлар ва замонавий тенденцияларнинг ўзига хос уйғунлиги бўлиб, унда ҳамма қувонч ва шод-хуррамлик учун ўз ўрнини топади.

Респондентларнинг жавоблари шуни тасдиқлайдики, фуқароларнинг аксарияти -90,9%и қарор топган анъаналар ва оилавий қадриятлар билан боғлиқ бўлган Янги 2025 йилни нишонлашни режалаштирмоқда. Нишонлашдан бош тортганлар, асосан, ушбу байрамларда ўз иш жойларида, хизматда ёки навбатчиликда бўлишларини, шунингдек, Янги 2025 йил келишини нишонлаш истаги йўқлигини билдирдилар.

Мамлакатнинг аксарият фуқаролари учун Янги йил шунчаки санани ўзгартириш эмас, бу одамларнинг мўъжизаларга, яхши томонга ўзгаришларга ишонишни хоҳлайдиган лаҳзадир. Қувончли ва кўтаринки кайфият 61,2% респондентларни қамраб олади, бу катта кўрсаткичдир. Бу натижа шуни кўрсатадики, аксарият ўзбекистонликлар учун Янги йил ижобий, умид ва байрамни кутиш билан боғлиқ. Одамлар оила ва дўстлар билан йиғилиш, уйларни безаш, севимли таомларини тайёрлаш ва бир-бирларига илиқлик ва эътибор бериш имкониятини интиқлик билан кутмоқдалар. Атрофдагиларнинг байрамни кутаётгандаги ижобий кайфиятини ижтимоий кайфият ҳам қўллаб-қувватлайди. Реклама кампаниялари, шаҳарлардаги Янги йил безаклари, чиройли безатилган кўчалар ва витриналар, байрам тадбирлари — буларнинг барчаси байрамни оммавий кутиш муҳитини яратади.

Бироқ, умумий оптимизмга қарамай, Янги йилни янада вазмин, ҳатто нормал (30,6%) ёки қайғули кайфият (7,8%) билан қабул қиладиган одамларнинг кичик бир қисми мавжуд. Бу турли хил шахсий шароитлар, ижтимоий муаммолар ёки оддийгина байрамларни ҳаётнинг яна бир босқичи сифатида қабул қилиш билан боғлиқ.

Шундай қилиб, Ўзбекистонда Янги йил нафақат одамлар мўъжизалар кутадиган вақт, балки умумий байрамона кайфиятни баҳам кўрмайдиганларни қўллаб-қувватлаш ва эътиборни унутмаслик керак бўлган вақтдир.

Сўровда ўзбекистонликларнинг Янги йилни нишонлашга тайёргарлик кўриш билан боғлиқ муддатларга нисбатан турлича муносабати аниқланди. 44,7% респондентлар Янги йилдан бир ҳафта олдин байрам тадбирларига тайёргарлик кўришни бошлайдилар. Бу кўпчилик учун одатий ёндашув бўлиб, совғалар танлаш, озиқ-овқат ва заргарлик буюмларини сотиб олиш каби асосий масалалар байрам арафасида ҳал қилинади. Бундай прагматик ёндашув  кўп вақт ва пулни беҳуда сарфламасликка ва ҳамма нарсани охирги дақиқагача қолдирмасликка имкон беради.

28,3% сўралганларнинг тасаввурларида байрам учун зарур бўлган ҳамма нарсани ташкил қилиш учун уларга бир кун кифоя қилади. Улар байрамга  айни  охирги лаҳзада тайёргарлик кўраётганликларини тан олишади. Ушбу жавоб вариантини танлаган сўров иштирокчилари ўзларининг  шошма-шошарликка мойил эканликларини эътироф этишади, масалан, таваккалчиликни хуш кўришади, узоқ тайёргарликка эҳтиёж сезмайдилар ва тадбир олдидан бевосита иш билан машғул бўлишни афзал кўришади.

7,3%   сўров иштирокчилари бир ой олдиндан байрамга тайёргарлик кўришни бошлайдилар, улар совғалар сотиб олишни пухта режалаштирадилар, уйни безатишни, таомнома тузишни ва байрамнинг бошланишидан анча олдин  байрамнинг бошқа жиҳатлари ҳақида ўйлашади. Улар учун байрам олдидан сўнгги кунларда шошма-шошарликдан қочиш ва ташкил қилиш учун ўзларига кўпроқ вақт ажратиш муҳимдир.

Янги йилни нишонлашга олдиндан тайёргарлик кўришни зарур деб ҳисобламайдиган сўралганларнинг улуши 19,2% ни ташкил қилади, улар тайёргарликка унчалик аҳамият бермайдилар ёки байрамни кўп ҳаракат қилмасдан нишонлашни афзал кўришади, улар учун тайёргарлик эмас, балки байрамнинг ўзи муҳимдир.

Сўров маълумотлари шуни кўрсатадики, кўпчилик  кишилар Янги йилни уйда  ёки оилавий даврада нишонлашни афзал кўради. 80,8% сўралганлар учун Янги йилни уйда нишонлашнинг афзаллиги аниқ, сўров иштирокчилари ўзлари учун оилавий нишонлашнинг қулайлиги ва анъаналари муҳимлигини таъкидладилар.

Яна 9,1% респондентлар байрамни ота-оналарининг уйида ўтказади, бу эса бу даврда оиланинг аҳамиятини таъкидлайди. Жами 89,9% ўзбекистонликлар уйда дам олиш шаклини танлайди.

Байрамни уйдан ташқарида нишонлаш ўзбекистонликлар орасида камроқ  оммалашган: 6,4%  респондентлар Янги йил байрамини қариндошлариникида нишонлашни афзал кўради. Фақат озчилик кишилар Янги йилни нишонлаш учун кафе ёки ресторанларни танлайди, бу эса янада қулай ва шинам  муҳитни афзал кўриш билан боғлиқ.

Янги йил дастурхонидаги таомларнинг машҳурлигини таҳлил қилиб, бир нечта асосий тенденцияларни аниқлаши мумкин. Ўзбекистонликларнинг Янги йил дастурхонида палов, манти ва норин каби анъанавий миллий таомлар оливье ва шашлик каби умумий байрамона таомлар билан уйғунлашиб кетади. Бу маданий анъаналар ва замонавий дидларнинг ноёб уйғунлигини таъкидлайди.

Оливье ва шашлик мутлақ раҳбарлар етакчидир — ҳар бири 33,8%. Ушбу таомлар ҳар доим байрамона зиёфат билан боғлиқ ва Янги йил дастурхонининг ажралмас қисми ҳисобланади.

Респондентларнинг Янги йил дастурхонида мaндарин ва норин жуда машҳурдир — ҳар бири 15,1%. Мандаринлар Янги йилни англатади, норин эса кўпчилик севадиган анъанавий таом бўлиб қолмоқда.

14,6% сўралганлар паловни, унинг машҳурлиги байрамда миллий ошхонанинг аҳамиятини таъкидлайди.

Кўпинча манти катта оилавий байрамлар учун тайёрланадиган анъанавий таом бўлиб, 10,0% фуқароларнинг байрамона дастурхонига манти тортилади.

Пишириқлар байрам  таомномасида  муҳим ўрин тутади, шоколадли тортга афзаллик берилади (11,0%)

Пиширилган ўрдак ёки товуқ  9,1% сўралганлар учун таомлар рўйхатида бўлади. Кўпинча дастурхонга  тортиладиган яна бир анъанавий таом – сомсадир (7,8%)

6,4% фуқаролар холодецни танладилар. Унинг машҳурлиги пазандачиликда  Янги йил анъаналари сақланиб қолаётганини кўрсатади.

Сўров натижалари фуқаролар Янги йил оқшомида олишни истаган совғаларнинг   энг кенг тарқалган турларини аниқлади.

- ширинликлар ва конфетлар энг оммавий танловдир, бу ҳар қандай ёш ва жинсга мос келадиган ёқимли ва кўп қиррали совғаларга бўлган истакни кўрсатади;

- кийим ва аксессуарлар ҳам талабга эга, айниқса амалий совғаларни қадрлайдиганлар орасида;

- технника – замонавий ва функционал нарсалар ва гаджетларга қизиқишни таъкидлаб, учинчи ўринни эгаллайди;

- парфюмерия ёки косметика индивидуал ва эстетик совғаларни қадрлайдиганлар орасида машҳурдир.

Эркаклар техникани афзал кўришади, чунки у функционаллик ва амалийлик билан боғлиқ.

Аёллар кийим-кечак, аксессуарлар ва парфюмерия/косметикани афзал кўришади.

Ёшлар технология ва ширинликларни афзал кўришади ва уларнинг устуворликлари гаджетларга қизиқиш ва оддий завқ билан боғлиқ.

Ўрта ёшли респондентлар кийим-кечак ва аксессуарлар ва ширинликларни совға сифатида олишни режалаштираётганликларини, маиший техника ҳам, айниқса оилаларда, умумий совға сифатида талабга эга эканлигини таъкидладилар.

Кекса авлод вакиллари ширинликлар ва конфетларни танлайдилар, кийим-кечак буюмлари ва аксессуарлари ҳам талабга эга.

Янги йил совғаларига мойилликлар  жинс ва ёшга боғлиқ ҳолда фарқ қилади. Ширинликлар умумий танлов бўлиб қолмоқда, маиший техника ва кийим-кечак ёшлар ва эркаклар орасида кўпроқ талабга эга. Аёллар ташқи кўринишига ғамхўрлик қилишни ифодалайдиган косметика, аксессуарлар ва совғаларни кўпроқ танлайдилар.

Янги йил – бу одамлар ўзгача муҳит яратишга интиладиган ва кунларини яқинлари билан ўтказадиган вақт. Сўровнинг  кўрсатишича, фуқароларнинг аксарияти осуда ва оилавий  ҳордиқни танлайдилар, бу анъаналарнинг аҳамиятини   ва қариндошлар билан мулоқот қилишнинг қадрли эканлигини таъкидлайди.

Тадқиқот жараёнида респондентларга қуймдаги савол берилди: "Янги йил байрамлари/дам олиш кунларини қандай ўтказишни режалаштиряпсиз?". Сўралганларнинг кўпчилиги (49,8%) Янги йилдаги дам олиш кунларини оила даврасида уйда ўтказишни афзал кўришади. Бунинг ажабланарли жойи йўқ, чунки уйнинг фаровонлиги, биргаликда байрамона таомлар тайёрлаш ва  ўз яқинлари билан мулоқот қилиш биз бутун йил бўйи кутган байрам муҳитини яратади. Оилавий ҳордиқ нафақат мулоқотнинг илиқлигидан баҳраманд бўлишга, жадал ишланган  йилдан кейин куч-қувватни  тиклашга имкон беради.

35,1% респондентлар фарзандлари билан байрам тадбирларида қатнашишни режалаштирмоқда. Бу арча байрамига саёҳат, кўча сайрларида ва оммавий-маданий тадбирларда иштирок этиш, театрларга ёки боғларга ташриф буюриш бўлиши мумкин. Бундай саёҳатлар нафақат болаларга, балки катталарга ҳам қувонч келтиради, ёрқин хотиралар ва сеҳр туйғусини яратади. Кўпгина ота-оналар учун бу ўз фарзандларига унутилмас байрам туҳфа қилиш имкониятидир.

Баъзи сўров иштирокчилари (37,8%) дўстлари ёки қариндошлариникига меҳмонга боришни афзал кўришади. Бу муҳитни ўзгартириш, суҳбатлашиш ва байрамона кайфиятни баҳам кўриш учун ажойиб имкониятдир. Ушбу дам олиш шакли одамларни бирлаштиради ва илиқ дўстлик муҳитини яратади.

Байрам кунларига қарамасдан, баъзи одамлар ишлашда давом этишади. Бу, масалан, хизмат кўрсатиш соҳасида ёки тиббиётда профессионал  эҳтиёж туфайли бўлиши мумкин. Бироқ, уларнинг кўпчилиги ҳамкасблари ёки оиласи  даврасида дам олиш учун вақт топишга ҳаракат қилишади.

Баъзи респондентларнинг фикрича, улар саёҳат қилишни танлайдилар. Бу иссиқ мамлакатларга саёҳат, тоғлар ёки мамлакат бўйлаб диққатга сазовор жойларга саёҳатлар бўлиши мумкин. Улар учун Янги йил янги уфқларни очиш, муҳитни ўзгартириш ва ёрқин ҳис-туйғулар билан тўлдириш имкониятидир. Ҳатто қисқа саёҳат ҳам янгиланиш ва илҳом бахш этади.

Сўровнинг кўрсатишичаи, Янги йил ҳар ким ўзига хос тарзда нишонлайдиган байрамдир. Уйдаги шинам оқшом бўладими, болалар тадбирларидаги шодлик, меҳмонга бориш ёки ҳатто иш сменалари бўладими, асосийси, бу кунлар илиқлик, қувонч ва байрам туйғусини олиб келади. Танланган шаклдан қатъи назар, Янги йил дам олиш кунлари ёрқин хотиралар яратиш, яқинлар билан вақт ўтказиш ва келгуси йил учун ижобий куч-қувват олиш имкониятини беради.

Умуман олганда, сўров ўтган йилнинг сўнгги кунларида оила, оилавий Янги йил анъаналари ўзбекистонликларнинг диққат марказида эканини тасдиқлайди. Аксарият фуқаролар Янги йилни қариндошлари билан нишонлашни афзал кўришади, илиқ мулоқот ва ушбу байрамни ўзига хос ва самимий ўтказувчи анъаналарни сақлаб қолишнинг муҳимлигини таъкидлайдилар. Болалар билан байрам тадбирлари мамлакат аҳолиси учун муҳим аҳамиятга эгадир, бу ота-оналарнинг ўз фарзандларига унутилмас ҳис-туйғуларни ҳадя этиш  ва улар учун ҳақиқий так яратиш истагидан далолат беради.     

Баъзи респондентлар учун Янги йил ўзларининг одатий муҳитини ўзгартириш имкониятидир: меҳмонга бориш, саёҳат қилиш ёки оддийгина кундалик ҳаётдан ташқарига чиқиш, кунларини ёрқин таассуротлар билан тўлдириш. Иш байрамга халақит бермайди. Ҳатто ишда қолганлар ҳам ҳамкасблари билан бирлашиш ёки бўш вақтларида яқинларини хурсанд қилиш орқали байрамона кайфиятни ҳис қилиш йўлларини топадилар          

Янги йил – бу одамларга бир-бирига яқинроқ бўлиш, ўз хоҳиш-истакларини рўёбга чиқариш ва Янги йилни илҳом ва қувонч билан бошлаш имкониятини берадиган давр.

Янги йил ҳар доим яхшиланишга  умид билан боғлиқдир, бу байрам нафақат хулоса қилиш учун имконият, балки янги бошланишлар учун бошланғич нуқтага айланади. Янги йил – одамлар ўз яқинларига соғлик, фаровонлик ва бахт тилайдиган  вақт. Кўпчилик ўз орзу-умидларини оилавий алоқаларни мустаҳкамлаш, фарзанд кўриш ва кекса авлодга ғамхўрлик қилиш билан боғлайди.

Ўзбекистонликларнинг Янги йилдаги умидлари уларнинг ҳамжиҳатлик, тараққиёт ва фаровонликка интилишини акс эттиради. Анъанавий қадриятлар ва замонавий муаммоларни ўзида мужассам этган бу интилишлар келажакка ижобий қарашни шакллантиради. Янги йил –  яхшиланишга ишониш илҳом ва янги ютуқлар учун асос бўладиган вақт.